Zvečan je vijekovima bio brana raznoraznim osvajačima. Po narodnom predanju, grad je često i rado pohodio Kraljević Marko, pa ga mnogi i danas nazivaju "Markovim gradom". Na lijevoj obali Ibra, tamo gdje u svoje korito prihvata rijeku Sitnicu, visoko na brdu iznad Kosovske Mitrovice, nalazi se Zvečan, jedan od najstarijih i najznamenitijih srpskih srednjovjekovnih gradova.
Sagrađen na visokoj i teško pristupačnoj kupi, Zvečan je tokom više vijekova imao dominantan položaj nad dolinama i putevima koji se ispod njega ukrštaju i vode ka staroj Raškoj, Kosovu, Drenici i Ibarskom Kolašinu, a kasnije i u odbrani obližnjeg, takođe znamenitog, starog rudnika Trepča.
Da bi se bolje shvatio značaj utvrđenog grada Zvečana za odbranu srpskih krajeva od tuđinskih vojski, treba reći da se u srednjem vijeku pod imenom "grad" nije podrazumijevalo veliko uređeno naselje, nego utvrđenje koje je služilo za odbranu naselja, važnih komunikacija, određenih mjesta i krajeva. Gradovi su u to vrijeme bili zaštitna brana kroz klisure, tjesnace i područja kojima su se najlakše probijale tuđinske horde i osvajači.
Među najznačajnije srednjovjekovne gradove na Kosovu i Metohiji spadaju Zvečan, Lipljan, Novo Brdo, Prizren, Vučitrn, Višegrad (Dušanov grad) na Prizrenskoj Bistrici i drugi.
O značaju Zvečana kao utvrđenog grada prema susjednoj Vizantiji govori i činjenica da se on pominje u istorijskim izvorima već u ranom srednjem vijeku.
Prvi pomen Zvečana vezan je za ime bugarskog cara Simeona, s kraja IX i početka X vijeka, za koga se kaže da je u mnogobrojnim ratovima Vizantije imao uspjeha i da je sagradio veliki broj gradova i tvrđava na Balkanskom poluostrvu - "sve do Zvečana na stavama Ibra i Sitnice".
Međutim, prvi sigurni istorijski podaci o Zvečanu kao pograničnom gradu srpsko-vizantijske granice dosežu do poznate vizantijske carice Ane Komnin, koja piše da je 1091-1093 vizantijski car Aleksije Komnin tri puta dolazio do srpske granice ne bi li umirio lukavog i vještog župana Vukana, koji je uspio da pod Zvečanom potuće Grke i povuče se u tvrđavu.
Drugi siguran podatak govori da je Nemanja 1171. godine kod sela Pantina, blizu Zvečana, potukao Vizantince i pristalice svoje braće potpomognute stranim najamnicima. U toj bici poginuo je Nemanjin brat Tihomir, udavivši se u Sitnici, a Nemanja je u crkvi Svetog Đurđa u gradu Zvečanu održao blagodarenje.
Autentični istorijski zapisi dalje kažu: godine 1321, poslije smrti kralja Milutina, u borbi za prijesto Milutinov stariji sin Konstantin bio je ubijen od takmaca za prijesto i polubrata Stefana Dečanskog, a potom sahranjen u crkvi Svetog Đurđa na Zvečanu.
Deset godina kasnije (1331) istu tragičnu sudbinu doživio je i Stefan Dečanski, koga je njegov sin, kralj Dušan, svrgao sa prijestola i zarobio u gradu Petriču više Nerodimlja, pa potom zatočio u Zvečanu, gdje je stari kralj nasilno umoren.
U istorijskim izvorima se dalje navodi da je tokom 1360. godine Zvečan pripadao "čelniku Musi", zetu kneza Lazara, a potom knezu Vojislavu Vojinoviću, županu Nikoli Altomanoviću, da bi konačno prešao u posjed Vuka Brankovića, koji ga je držao do 1396. godine, kada su ga zauzeli Turci.
Zbog svog dugog postojanja i velikog značaja koji je imao za srpsku srednjovjekovnu državu, nije ni slučajno ni neobično da se grad Zvečan pominje i u našim epskim narodnim pjesmama i da su neke od najljepših stranica te poezije posvećene Kraljeviću Marku, koji je sa svojim Šarcem pohodio Zvečan.
Po narodnom predanju, naime, Kraljević Marko je često navraćao u Zvečan, pa narod na Kosovu i Metohiji i danas srednjovjekovni grad Zvečan naziva Gradom (ili Kulom) Kraljevića Marka.
Zvečanski grad, koji već deset vijekova dominira nad Ibrom i Sitnicom, sastojao se iz tri dijela: Gornjeg grada, izgrađenog na platou na samom vrhu brda, Donjeg grada, sa zaštitnim zidovima i kulama i Podgrađa, sa trgom kao najnižim dijelom, u okviru koga su se nalazili utvrđeni objekti sa trgom, bunari-studenci i lagumi koji su vodili do same obale Ibra, da bi u slučaju opsade grada omogućavali normalno snabdijevanje vodom.
U Gornjem gradu otkopani su zidovi glavne osmougaone kule, crkve Svetog Đurđa i zidine citadele sa pet kula i dvije cisterne. U Podgrađu, južno od Gornjeg grada, na maloj stijeni postojalo je utvrđenje zvano Mali Zvečan, koje je imalo ulogu da štiti Podgrađe sa trgom i da prihvati vojnu posadu i straže. Pored crkve Svetog Đurđa Nemanja je pred kraj XII vijeka sagradio i crkvu Svetog Stefana. Treća srednjo¬vjekovna crkva nalazila se ispod Zvečana i bila je posvećena Svetom Dimitriju.
Dragiša SPREMO