Putovanje IZNAD granice "Ko ne putuje taj ne živi, taj ne znade što je svijet, što je svjetska mješavina"
Uz zimski jugo i kišu nad Bokom krenuli smo, pripremajući se za neke ljetne pohode, u istraživanje (ekspediciju) po prošlosti Skadarskog jezera… Opčinjeni naslagama istorije na koje smo naišli nismo mogli da povjerujemo kada smo saznali da se organizuje odlazak u Skadar... .... taj Skadar - sjedište Ilirskog plemena Labeati, prijestonica Balšića, najveći trgovački centar Balkana za vrijeme Otomanskog vladanja… Skadar - iz "Zidanja Skadra" i "Ženidbe Kralja Vukašina"..."Grad gradila tri brata rođena,
Do tri brata tri Mrljavčevića:
Jedno bješe Vukašine kralje,
Drugo bješe Uglješa vojvoda,
Treće bješe Mrljavčević Gojko,
Grad gradili Skadar na Bojani,
Grad gradili tri godine dana,
Tri godine sa trista majstora,
Ne mogaše temelj podignuti,
A kamo li sagraditi grada......."
("Zidanje Skadra", narodna pjesma)
Skadar - Shkoder - Scutari jedan od najstarijih gradova u Evropi, smješten u predivnom ambijentu kojeg obrazuju tri vode: Skadarsko jezero, Bojana i Drim -od IV vijeka p.n.e. centar Ilirskog plemena Labeati, po kome se i jezero zvalo Lacus Labeatis -u III v. p.n.e. prijestonica Ilirskog kralja Ardiana, Teutinog muža -od 168 p.n.e, za vladavine Rimljana, kroz Skadar prolazi jedan od najvažnijih vojnih i trgovackih puteva -od 395. godine n.e. dio je Vizantijskog carstva -1040. osvajaju ga Srbi, postaje centar Zete -1350. prijestonica Balšića -1396. pada pod vlast Venecije - Mletačke Republike -1470. osvajaju ga Turci i sljedećih vjekova u sklopu je Otomanskog carstva -u XVII vijeku počinje da se razvija kao trgovački centar pašaluka -već u drugoj polovini XIX vijeka postaje trgovački centar Balkana, sa preko 3500 trgovina; u Skadru se otvaraju strani konzulati, Biblioteka, štampaju prve novine u Albaniji... Italijan Pietro Marubi 1858. otvara prvi fotografski studio u Albaniji, kolekcija njegovih 150.000 negativa iz tog perioda do početka XX vijeka, pod zaštitom je UNESCO-a. Neke pojedinosti oko organizovanja samog putovanja možda će biti interesantne:
Kada smo saznali da planinarsko društvo Komovi iz Podgorice organizuje jednodnevni izlet u Skadar, bili smo oduševljeni. Prvi trenutak oduševljenja je ubrzo splasnuo jer nismo mogli da pretpostavimo u kojoj mjeri je to opasna zona u ovoj osjetljivoj političkoj situaciji. Do samog polaska dvoumili smo se da li da se usudimo na takav poduhvat. Malo smo se raspitali kod onih koji su bili već u Skadru, konsultovali i internet... Radoznalost je prevagnula. Momak koji radi u Zavodu za zaštitu prirode, bio je par sedmica ranije u Skadru zbog zajedničkog projekta vezanog za samo Jezero, on je i ugovorio posjetu....
U Podgorici se okupila grupa od dvadesetak ljudi pripremljenih za izlet u Albaniju. Do granice smo se prebacili kolima, vozeći se kroz živopisni pejzaž jezera. Granični prelaz Božaj prešli smo pješke, dok su nas sa druge strane, po dogovoru, čekali naši vodiči Albanci. Raskopan put, blato, zvuk bušilice, skele (građevinski radovi na zgradi carine u toku), pastir sa kozama na uzvišici... već slika graničnog prelaza dala nam je naznaku o tome šta nas očekuje...
Za ulazak u Albaniju nije potrebna viza, samo pasoš. Ukrcavši se u dva kombija, nastavili smo putovanje ka Skadru uz zvuke izvorne muzike sa vodičima koji su se dovikivali na albanskom sa jednog kraja kombija na drugi... Krećući se prema gradu na Bojani prolazi se kroz dosta jednoličan prirodni ambijent, identican sa jedne i druge strane granice, ali su zato čovjekove tvorevine ovde bile "raznovrsne": Bunkeri duž puta (na hiljade njih!!!), posebna vrsta vodovoda: bačve na krovu od kojih se po fasadi grana mreža zelenih plastičnih crijeva do prozora... putevi prepuni rupa… kiša koja je cijelo vrijeme padala upotpunila je atmosferu... Sve odiše siromaštvom, nerazvijenošću i lošim održavanjem. Ipak, za nas je to sve bio doživljaj. I konačno Skadar...
Obilazak samog grada je trajao vrlo kratko - jer smo morali krenuti prije mraka, tako da smo, kao pravi turisti, sve japanski preletjeli U gradu je toliki haos, da se to jednostavno ne može opisati... mi smo bili zatečeni tamo bilo kakvog reda kao i da nema istok se osjeća na svakom koraku... Oko 150.000 stanovnika sa okolinom, sami grad ima oko 80.000, struja, voda, telefon se ne plaćaju... komunalna služba možda i ne postoji, smeće je svuda... ulice potpuno razrovane i poplavljene, voze se bicikla, konji ali i mercedesi... Stariji dio urbane matrice grada potiče iz perioda XVII-XIX vijeka, tipično istočnjacka struktura sa uskim ulicama i visokim ogradnim zidovima sa obije strane. Poslije Drugog svjetskog rata, veliki dio grada je transformisan; došao je novi socijalni sloj, široke duge ulice, visoke stambene i javne zgrade... U samom centru grada, na centralnom trgu, nalazi se socrealistička skulptura 4 nepoznata junaka. Razglednice smo jedva pronašli, i na kraju ih dobili na poklon, jer izgleda da za takvim nečim i nema baš potrebe, ali su zato razne druge tezge pune... veoma, veoma slično svim našim buvljacima. Bila je nedjelja tako da je, bez obzira na kišu, na ulicama bilo veoma živo. Prijatno iznenađenje bili su ljudi. Za komunikaciju nije bilo problema - naši vodici govorili su engleski, francuski, njemački, italijanski... I, ono što je bilo najbitnije, sve vrijeme smo se osjećali potpuno sigurno, nismo se puno izdvajali ni isticali iz okoline možda zato što se i ne razlikujemo puno...
Autorke: Aleksandra kapetanović i Tanja Rajić, Expeditio (2001)
